“Οι Βουτηχτάδες των Ιωαννίνων”

Κι όπου γυρίσεις ιστορίες, μυρωδιές, εικόνες και ακούσματα, όλη η Ελλάδα! Όπου κι αν πας σαν να είναι αλλού, άλλη γης, άλλη μορφή, με μια σύνδεση νοητή κι ακουστή στον κόσμο όλο για τις ομορφιές της.  Συνάμα με αυτές, η παράδοση και η λαογραφία και κάθε τόπος τα δικά του έθιμα, άλλα κοινά, άλλα ξεχωριστά μα το ίδιο όλα “ζωντανά” σε μεταφέρουν και σε ταξιδεύουν σε άλλες εποχές, το ίδιο αληθινές.

Κάθε μήνας σε καλεί με κάτι ιδιαίτερο να ασχοληθείς, με τη φύση ή τα ζωντανά, με το φαγητό ή το ποτό, τις γιορτές με το τραγούδι και το χορό.  Από γενιά σε γενιά περνούν τα ήθη και τα έθιμα, αναβιώνουν και συγκινούν και δίνουν λόγο και χώρο για ζωή, επαφή με τις εποχές του χρόνου, επικοινωνία με τους ανθρώπους και δημιουργία χαράς, γλεντιού και ευημερίας.  Οι μικροί μαθαίνουν, οι μεγάλοι, θυμούνται, αναπολούν και δημιουργούν έδαφος για την αδιάσπαστη αυτή αλυσίδα ύπαρξης.

Μετά την αρχή του χρόνου, την πρωτοχρονιά, έρχονται τα Θεοφάνεια τα σεπτά.  Θρησκευτική γιορτή κι αυτή, σε συνέχεια των Χριστουγέννων όπου κλείνει και τον κύκλο της ύπαρξης, στις 12 αυτές ημέρες, των καλικαντζάρων επάνω στη γη.  Ανεβαίνουν από τα έγκατα της γης την ημέρα των Χριστουγέννων για να πειράξουν και ανακατέψουν τους ανθρώπους ή (έτσι) τους δημιούργησαν για να δικαιολογήσουν «ανεξήγητα» συμβάντα των ημερών.  Ό,τι στραβό κι αν συμβαίνει τις ημέρες αυτές προσδίδεται στα άσχημα, κακομούτσουνα, με κουσούρια και ταυτόχρονα κουτά καλικαντζαράκια.  Για όλες τις σκανταλιές φταίνε αυτά.  Επιχειρούν να μπουν στα σπίτια και να μαγαρίσουν τα φαγητά και το νερό.  Όποιον βρουν έξω αργά τη νύχτα θέλουν να τον φοβίσουν ή να τον βλάψουν.  Τον τραβολογούν, τον πειράζουν, τον καβαλικεύουν, τον αναγκάζουν να χορέψει μαζί τους και τον εμποδίζουν να γυρίσει σπίτι.  Για να κρατηθούν οι καλικάντζαροι μακριά από τα σπίτια των ανθρώπων χρησιμοποιούσαν τη φωτιά, στην οποία η λαϊκή αντίληψη αποδίδει δύναμη αποτρεπτική των δαιμόνων.  Γι’ αυτό τα τζάκια εκείνες τις μέρες είναι αναμμένα και η φωτιά καίει συνεχώς.  Όταν αυτά δεν ήταν αρκετά, για να διώξουν τους καλικάντζαρους, χτυπούσαν και κουδούνια.  Υπάρχουν, όμως, και φυτά που διώχνουν τους καλικάντζαρους και ταυτόχρονα φέρνουν καλή τύχη για τον καινούργιο χρόνο.  Ένα τέτοιο φυτό είναι η κρεμμύδα. Γεννιέται τέτοιον καιρό και σαν το φως, που ξαναγεννιέται στο χειμερινό ηλιοστάσιο, μας εύχεται καλές γιορτές και υγεία για την καινούργια χρονιά.  Διάφορες θεωρίες και μύθοι έχουν ασχοληθεί με την γέννησή τους και με το πέρασμα των χρόνων έχουν υιοθετηθεί σε διαφορετικές εκφάνσεις κυρίως παγανιστικών, με πολλά διαφορετικά ονόματα και χαρακτηριστικά που όμως συνδέονται άμεσα με τα Θεοφάνεια.  Η τελευταία ημέρα παραμονής των Καλικαντζάρων πάνω στη γη. Φεύγουν τρέχοντας, γιατί τους κυνηγάει η αγιαστούρα του παπά και καθώς απομακρύνονται τρέχοντας πανικόβλητοι, λένε μεταξύ τους: «Φεύγετε να φεύγουμε, τι έρχεται ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του!».  Όλο τον χρόνο, τα καλικαντζαράκια κρατούν ένα τεράστιο πριόνι και αγωνίζονται να κόψουν τον τεράστιο ξύλινο στύλο, που κρατά στη θέση της τη Γη, γιατί θέλουν να τη δουν να γκρεμίζεται και τους ανθρώπους να υποφέρουν.  Ο κορμός του όμως είναι πολύ χοντρός και χρειάζεται μεγάλη και πολύχρονη προσπάθεια για να τον κόψουν. Κόβουν μέχρι που έχει απομείνει λίγο ακόμα, αλλά πάνω που κοντεύουν να τα καταφέρουν, γεννιέται ο Χριστός, και, επειδή φοβούνται μην πέσει η γη και τους πλακώσει, λένε «αφήστε το να πάμε πάνω στη γη και θα πέσει μοναχό του».  Την παραμονή των Χριστουγέννων βγαίνουν μέσα από τα φαράγγια και τα πηγάδια, από τις σπηλιές και τις καταβόθρες, τις καταπαχτές και τα πιο μικρά από μυρμηγκοφωλιές και άλλες μικροσκοπικές τρύπες της Γης!  Έρχονται σε κάθε χωριό και μένουν ανάμεσα στους ανθρώπους 12 μέρες ως την παραμονή των Φώτων αφήνοντας στην ησυχία του το δέντρο της Ζωής.  Στο διάστημα αυτό όμως το δέντρο ξαναγίνεται!  Τα Θεοφάνεια που γυρίζουν και βλέπουν το δέντρο ακέραιο να έχει βγάλει νέους βλαστούς, τα δαιμόνια αρχίζουν πάλι να το κόβουν μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα.

¨Η παγωμένη λίμνη των Ιωαννίνων, 1929”

Την ημέρα των Θεοφανείων βαπτίζεται ο Χριστός και αγιάζονται τα νερά.  Γίνεται η εμφάνιση της τριαδικότητας του Θεού και όλες οι δεισιδαιμονίες παύουν.  Κατά την παράδοση πιστεύεται ότι ανοίγουν οι ουρανοί για να δεχθούν τις ευχές των πιστών και πως ό,τι ευχηθεί κάποιος με όλη του την ψυχή θα πραγματοποιηθεί.  Τα νερά αγιάζονται με την ρίψη του σταυρού στο βυθό της θάλασσας ή λίμνης, όπου μες το κρύο τολμηροί νέοι βουτούν να τον βρουν και να τον πιάσουν για να έχουν όλο το χρόνο την ευλογία Του.  

Στα Ιωάννινα οι λεγόμενοι βουτηχτάδες, πέφτουν στην Παμπβώτιδα σε ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες όμως τίποτα δεν τους πτοεί.  Στη συνέχεια, πομπή συνοδεία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Δήμου Ιωαννιτών οδεύει προς το μητροπολιτικό ναό της πόλης.  Τα Ιωάννινα θα σας χαρίσουν μια ιδιαίτερη σύνθεση εκδρομής, με το όμορφο φυσικό τοπίο, συνήθως χιονισμένο, με την παλιά πόλη, το κάστρο Ιτς Καλέ και το πάρκο Λιθαρίτσια σε μια αξέχαστη γιορτή και τις αμέτρητες τοπικές λιχουδιές.

Το φως έχει αρχίσει να κερδίζει τη μέρα και μία θρησκευτική εορτή με αξιοσημείωτη σημασία μάς ξεκινά, η κάθε νέα χρονιά.  Μας χαρίζει αισιοδοξία, ελπίδα, δύναμη, θάρρος και ευδαιμονία.

Ευλογία και τύχη σε όλους!  Χρόνια πολλά!